معیارهای سیاست‌گذاری اقتصادی: از اقتصاد متعارف تا اقتصاد اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیات علمی گروه اقتصاد، دانشگاه سمنان

10.29252/jep.10.18.107

چکیده

موضوع اصلی این نوشتار، نقد مبانی سیاست‌گذاری در اقتصاد متعارف و تبیین ملاک‌های سیاست‌گذاری اقتصادی در اسلام است. به عبارتی به دنبال پاسخ به این سؤال هستیم که «ملاک‌های سیاست‌گذاری در اقتصاد متعارف با چه محدودیت‌هایی مواجه است و در مقابل اقتصاد اسلامی، چه ملاک‌هایی را ارائه می‌کند؟ و سیاست‌گذار مسلمان بر چه مبنایی می‌تواند اقدام به سیاست‌گذاری نماید». نشان داده‌ایم که اقتصاد متعارف اصرار زیادی بر تحلیل هزینه فایده به عنوان ملاک اصلی سیاست‌گذاری دارد و آن را معیاری جهان‌شمول می‌داند، اما بعد از نقد و بررسی آن به این نتیجه رسیده‌ایم که هر چند این ملاک دارای کاربردهای فراوانی است و در ظاهر بسیار منطقی است، اما محدودیت‌هایی دارد که از منظر اقتصاد اسلامی قابل بهبود است. با توجه به این انتقادات، به تبیین ملاک‌های سیاست‌گذاری اقتصادی در اسلام پرداخته‌ شده است. جمع‌بندی از مجموع ملاک‌های سیاست‌گذاری این است که مبنای اصلی سیاست‌گذاری در اقتصاد اسلامی توجه به مسئله حق (Rights)‌ می‌باشد و ملاک‌هایی مانند عدالت و کارایی ریشه در احقاق حق دارند. البته در کنار حق از رضایت عمومی نیز به عنوان ملاک دیگری بحث شده است و با استناد به آیات و روایات این موضوع نیز تبیین شده است. جایگاه مصلحت نیز به عنوان قاعده حاکم بر حق و رضایت عمومی تبیین شده است. در نهایت با تکیه بر ملاک‌های مورد نظر، نشان داده‌ شده است که رویکرد هزینه فایده در شرایطی خاص می‌تواند قابل توجیه باشد و محدودیت‌های تحلیلی هزینه فایده در اقتصاد رفاه را نداشته باشد. ملاک و شروط سیاست‌گذار مسلمان نیز از همین منظر تبیین شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Criteria for Economic Policymaking: From Conventional Economics to Islamic Economics

نویسنده [English]

  • Abdol Mohammad Kashian
Assistant Professor & Member of the Faculty of Economics, Management and Administrative Sciences at Semnan University
چکیده [English]

The purpose of this article is to criticize the criteria of policymaking in welfare economics and illustrate the criteria of economic policy making in Islam. In other words, we want to answer this question: what are the limitations of the criteria for policymaking in welfare economics and what is the solution proposed by the Islamic economics? Benefit-cost analysis is the main criterion of policymaking in welfare economics, and it seems to be rational. However, it has some limitations which are not accepted by the Islamic economics. After criticizing the welfare economics criteria, we illustrate these criteria in the Islamic economics. The results of this research show that the most important criterion of policymaking in Islam is to respect the rights of others in choosing the best alternative which is the base of other criteria like justice and efficiency. We have also added public satisfaction as a second criterion and illustrate the role of Maslahat (expediency) in policymaking. Finally, we show that the benefit-cost analysis is not universal, but it can be used in different situations and by some requirements in the Islamic economics. The criteria of Moslem policymakers are illustrated then.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Right
  • Policymaking
  • Public satisfaction
  • Justice
  • Efficiency
  • Benefit

مراجع

  1. نهج‌البلاغه، قم، موسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمؤمنین علیه‌السلام.
  2. رساله حقوق حضرت سجاد علیه‌السلام، قم، انتشارات امام عصر (عج).
  3. امام خمینی، روح‌الله (۱۳۷1). صحیفه ‌نور، سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، انتشارات سروش، چ اول.
  4. آیت‌الله جوادی آملی، عبدالله (۱۳۷۹). ولایت ‌فقیه، قم، مرکز نشر اسراء، چ دوم.
  5. اعتصامی، منصور. و فاضلی کبریا، حامد (1393). "تدوین الگوی پیشنهادی مؤلفه‌های مدیریتی سرمایه اجتماعی با نگاهی به مفاهیم نهج ‌البلاغه". مجله علمی پژوهشی سیاست‌گذاری اقتصادی 6(12): 46-25.
  6. بلاگ، مارک (۱۳80). روش‏شناسی علم اقتصاد. غلامرضا آزاد ارمکی؛ تهران، نشر نی.
  7. راسخ، محمد (۱۳81). حق و مصلحت، تهران، انتشارات طرح نو، چاپ اول.
  8. سن، آمارتیا (۱۳۷7). اخلاق و اقتصاد. حسن فشارکی؛ تهران، شیرازه.
  9. طریحی، فخرالدین بن محمد (۱۳۷5). مجمع البحرین، تهران، نشر مرتضوی.
  10. عربی، سید هادی (۱۳87). "از اقتصاد اثباتی تا اقتصاد هنجاری‏ (بنیان‏های فلسفی و ارزشی اقتصاد رفاه)". فصلنامه‏ی علمی-پژوهشی روش‏شناسی علوم انسانی 14(57): 29-51.
  11. عربی،سیدهادی. رضائی، محمدجواد. و موحدی بکنظر، مهدی (1392). "نظریة «اخلاق هنجاری» و دلالت‏های آن در سیاست‌گذاری اقتصادی؛ درس‏هایی برای اقتصاد اسلامی". معرفت اقتصاد اسلامی 4(2(پیاپی 8): 50-29.
  12. علامه امینی، بحار الانوار، نرم‌افزار جامع الاحادیث نور، جلد 75.
  13. فرانک، ویلیام (۱۳۷6). فلسفه‏ی اخلاق. هادی صادقی؛ قم، مؤسسه‏ی فرهنگی طه.
  14. فریدمن، میلتون (۱۳80). سرمایه‏داری و آزادی. غلامرضا رشیدی؛ تهران، نشر نی.
  15. نصیری زاده، حمیدرضا. و سعیدی‌نیا، سعیده (1393). "بازار اسلامی: مولود نظام اقتصادی صدر اسلام". مجله علمی پژوهشی سیاست‌گذاری اقتصادی 6(11): 149-168.
  16. لیارد، پی. و والترز، ا. (۱۳۷7). تئوری اقتصاد خرد. عباس شاکری؛ تهران، نشر نی.
  17. لیتل، دانیل (1373). تبیین در علوم اجتماعی. عبدالکریم سروش؛ تهران، مؤسسه‏ی فرهنگی ‏طه.
  18. لیونز، دیوید. سود، گروی. لارنس، ازبکر. و لارنس، مری (۱۳80). فلسفه‏ی اخلاق. جمعی از مترجمان؛ قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  19. مکلاپ، فریتز (1381). «اقتصاد اثباتی و دستوری». یداللّه دادگر و نقی نظرپور؛ قم، نامه‏ی مفید.
  20. موحد، محمد علی (۱۳81). در هوای حق و عدالت، تهران، نشر کارنامه.
  21. هولمز، رابرت (۱۳82). مبانی فلسفه‏ی اخلاق. مسعود علیا؛ تهران، ققنوس.
    1. Campbell, T. D. and Ross, I. S. (1981). "The Utilitarianism of Adam Smith's Policy Advice". Journal of the History of Ideas 42(1):73-92.
    2. Hausman, D. (2007). The Philosophical Foundations of Mainstream Normative Economics, in D. Hausman, The Philosophy of Economics, 3th ed, USA, Cambridge Univesity Press.
    3. _____, (2006). Economic Analysis, Moral Philosophy, and Public Policy, 2nd Edition. New York, Cambridge University Press.
    4. Hausman, D. M. & McPherson M. S. (1993). "Taking Ethics Seriously: Economics and Contemporary Moral Philosophy". Journal of Economic Literature XXXI: 671-731.
    5. Horton, J. (1992). Political Obligation, Humanities Press, P. 19.
    6. Raphael, D.D. (1990). Problems of Political Philosophy, Macmillan.
    7. Robert E. Hoskin, Maureen R. Fizzell, Donald C. Cherry (2003). Financial Accounting: A User Perspective, 3th Canadian Edition.
سیاست گذاری اقتصادی
دوره 10، شماره 19
شهریور 1397
صفحه 107-139

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار