کیفیت زندگی و توسعه پایدار در برنامه‌های توسعه ایران با رویکرد آمارتیاسن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی

2 دانشجوی دکتری اقتصاد، عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور

چکیده

این تحقیق در پی بررسی چگونگی دستیابی به توسعه پایدار با تاکید بر مفهوم توانمندی و کیفیت زندگی "سن" در برنامه‌های توسعه ایران و تعیین سطح آن در دو برنامه سوم و چهارم توسعه و فاصله آن تا سطح مطلوب، و نیز شناسایی عوامل موثر بر توسعه پایدار در شرایط فعلی کشور است. توسعه پایدار با سه محور اساسی توسعه انسانی، مادی و طبیعی و حفظ منافع همه نسل‌ها در دیدگاه سن با تاکید بر مفهوم توانمندی و آزادی‌های اساسی تبیین می‌شود.
در این تحقیق با استفاده از دو روش تطبیقی و تحلیل محتوا براساس یافته‌ها و سپس روش‌های آماری و عملیات ریاضی بر روی داده‌ها براساس شاخص پایداری سن به استخراج نتایج و تحلیل آنها پرداخته شده است.
در بررسی‌های انجام شده بر اساس روش مرحله اول، این نتیجه حاصل شد که بر اساس دیدگاه سن مبنی بر"توسعه به مفهوم دستیابی به آزادی و توانمندی‌ها"، در برنامه‌های توسعه قبل از انقلاب سیاست‌گذاری مشخصی در این زمینه انجام نشده و فقط در برنامه پنجم در ابعاد اقتصادی و در قالب برخی نهادها به این مفهوم پرداخته شده است. در برنامه‌های سوم و چهارم توسعه پس از انقلاب مفاهیم "ارتقاء امنیت انسانی، و توانمند سازی" مورد توجه قرار گرفت و برخی شاخص‌های پایداری مانند حفظ محیط زیست و ایجاد فرصت‌های برابر در متن برنامه وارد شد اما در سطح سیاست‌گذاری مورد توجه قرار نگرفت.
در مرحله دوم، تحلیل نتایج محاسبات انجام شده بر اساس روش انحراف معیار نشان می‌دهد که وضعیت توسعه پایدار در برنامه سوم توسعه نامطلوب بوده و شاخص پایداری منفی می‌باشد، اما این روند به تدریج اصلاح شده و در طول برنامه مقدار منفی شاخص رو به کاهش گذاشته و دو سال پایانی این برنامه مقدار شاخص مثبت شده است. این روند در برنامه چهارم توسعه نیز ادامه یافته به طوری که در سال 84 بیشترین مقدار را نشان می‌دهد. اما مجدداً در سال‌های بعد (سال‌های 85 و 86) این شاخص کاهش می‌یابد.
نتیجه‌ای که از محاسبات حاصل از روش تحلیل عاملی به دست آمده این است که در شرایط فعلی کشور، عامل اقتصادی- اجتماعی مؤثرترین عامل برای گام نهادن در مسیر توسعه پایدار است و متغیرهای مرتبط با آن که برخی ماهیت اجتماعی و محیطی دارند، بایستی تقویت شوند تا با رسیدن به یک سطح قابل قبول از توسعه، ارتقای عوامل اجتماعی و محیطی نیز امکان‌پذیر شده و ارتقای کیفیت زندگی محور برنامه‌ها قرار گیرد. تحقق این امر مستلزم وجود نگرش معطوف به توسعه پایدار در میان دست اندرکاران برنامه‌های توسعه می‌باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Life Quality and Sustainable Development in the Development Plans of Iran considering “AmartiaSen”'s Approach

نویسندگان [English]

  • Farshad Momeni 1
  • Minoo Amini Milani 2
1 Professor of Economics, University of AllamehTabatabaei
2 Ph.D. student of Economics, Asistant Professor of Payame Noor Un
چکیده [English]

This research conducted on the basis of the quality of sustainable development emphasizes Sen’s concept of capability and quality of life in the development plans of Iran and determines its level in the third and fourth development plans.
Two methods are utilized in this study. The first one is a comparative method concerned with content analysis. The second is based on statistical and mathematical operations on the data with reference to Sen’s sustainability index.
In the third and fourth plans after the revolution, the concepts of promotion of human security and empowerment were taken into consideration, and some indicators of sustainability like environment preservation and creation of equal opportunities were included at the level of policy making.
In its second part and based on a standard deviation methodology,the analysis shows that, in the third development plan, the level of sustainable development was unsatisfactory and the sustainable index was negative. It is found, however, that the negative index tended to decline during the plan and then to became positive at the end of the plan. This procedure continued to the fourth plan, so that the index showed the highest value in 1384 (2005), but it

کلیدواژه‌ها [English]

  • Basic Freedoms
  • Development Plan
  • Capability
  • Sustainable development
  • Sen’s Sustainability Index
  • Life Quality